نظارت بین‌المللی و افزایش نظارت بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران هم اکنون بزرگترین مانع در مسیر دست یابی به توافق جامع نهایی میان ایران و گروه ۱+۵ به شمار می‌آید.
کیهان نوین: برپایه این تفاهم‌نامه، ایران و شش قدرت بزرگ جهان به توافق رسیدند تا بازرسان سازمان ملل متحد بتوانند از بخش‌های باقی مانده از فعالیت‌های هسته‌ای ایران، با مدرن‌ترین ابزارها، بازدید کنند. آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای هم اکنون نیز نیروگاه‌های اصلی را در ایران تحت نظر دارد. اما جزئیات این نظارت‌ها به مذاکرات آینده سپرده شده است؛ مساله‌ای که چالش بزرگی در مسیر مذاکره کنندگان به شمار می‌آید، از لحاظ لجستیکی بسیار دشوار و برای رهبران ایران بسیار حساس است.
برای ایالات متحده آمریکا و قدرت‌های غربی مهم آن است که راهکارهایی اجرایی برای بازرسی قرار دهند به گونه‌ای که اجرای توافقنامه نهایی تضمین شود؛ توافقنامهای که دو طرف قرار است تا ۳۰ ژانویه به آن دست یابند. از سویی باید کنگره آمریکا و اسرائیل برای پذیرش توافقنامه متقاعد شوند. ایران می‌گوید که برنامه هسته‌اش صلح آمیز است اما بدون تشریفات از پیش تعیین شده، با بازرسی از نیروگاه‌های هسته‌ای‌اش مخالفت می‌کند. این کشور پیشتر برخی از نیروگاه‌های هسته‌ای خود را مخفی نگاه داشته بود.
تفسیرهای زیادی از تفاهم‌نامه هفته گذشته منتشر شده است. دیپلمات‌ها و ناظران می‌گویند این اختلاف قرائت‌ها نشان از آن دارد که مذاکرات آینده، دشوار و پیچیده خواهد بود.
علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، پنجشنبه گذشته در سخنانی با هر نوع «بازرسی فوق العاده» از فعالیت‌های هسته‌ای، اعلام مخالفت کرد و گفت اجازه بازرسی از پایگاه‌های نظامی داده نخواهد شد. خامنه‌ای صاحب فصل‌الخطاب در ایران در هر توافقنامهای است.
به نظر می‌رسد سخنان آیت‌الله خامنه‌ای با «فکت شیت»ی که پس از مذاکرات اخری در لوزان سوئیس منتشر شد، در تناقض باشد. در این «فکت شیت» آمده است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی «آزادی دسترسی منظم به همه فعالیت‌های اتمی ایران و فعالیت‌های مرتبط با آن را دارد». همچنین در بیانیه مشترک ایران و اتحادیه اروپا آماده است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، حق نظارت گسترده در ایران را دارد.
به جز سوال مرتبط با موافقت ایران، اقدام‌های لجستیکی برای نظارت فعال‌تر و گسترده‌ار بر نیروگاه‌های ایرانی، بسیار دشوار است. این نظارت نیازمند دوربی‌های بیشتر، بازرسی‌های بیشتر و مراقبت از راه ماهواره‌ها و دیگر ابزارها است. شاید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید پول و نیروی بیشتری به ایران اختصاص دهد.
دیوید آلبرایت رئیس انستیتوی علوم و امنیت بین‌المللی در این باره به خبرگزاری رویترز گفته است: «عملیات بازرسی که بخواهد در هر وقت و هر زمانی صورت بگیرد، از روندهای اتخاذ شده در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی فراتر است. به طور معمول بازرسی‌ها پس از اخطاری کوتاه مدت صورت می‌گیرد. این روند به پروتکل الحاقی مشهور است که در دهه نود قرن گذشته پس از کشف برنامه تسلیحات هسته‌ای سری عراق و آزمایش‌های تولید پلوتونیوم توسط کره شمالی و رومانی وضع شد.»
آلبرایت که خود از بازرسان سابق سازمان ملل بود می‌گوید: «مساله نسبت به ایران بسیار دشوار است چرا که ایرانی‌ها این را نمی‌خواهند. آن‌ها می‌خواهند همچنان امکان حفظ و جابجایی بعضی مواد دارایی کابری دوگانه را دشته باشند. آن‌ها خریدهای بسیاری دارند و قصد متوقف کردن این اقدام‌ها را ندارند.»
تفاهم‌نامه‌ای که هفته گذشته میان ایران، ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین منعقد شد، راه را برای راه حلی نهایی در ۳۰ ژوئن هموار می‌کند. هدف از توافقنامه نهایی جلوگیری از دستیابی ایران به بمب اتم در مقابل پایان دادن به تحریم‌های وضع شده علیه این کشور است.
تفاهم‌نامه از ایران می‌خواهد فعالیت اکثر سانترفیوژهای خود را که برای غنی سازی اورانیوم کاربرد دارد، متوقف کند. همچنین میزان غنی سازی و نسبت آن در ایران باید به مدت ۱۵ سال کاهش یابد. برپایه این تفاهم‌نامه نیز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مسئول نظارت بر انبار کردن هزاران سانترفیوژ ، مواد و ابزرآلات دیگر خواهد بود.
یک منبع دیپلماتیک بلندپایه می‌گوید : «معتقدم که نظارت و بازرسی سخت‌ترین مشکل موحود باشد و تعجب نمی‌کنم اگر مدت زمان بیشتر مذاکرات به آن اختصاص داده شود.»
تفاهم‌نامه می‌گوید که باید ایران تعهد به دادن اجازه بازرسی و نظارت گسترده را بدهد. در بیانیه مشترک ایران و اتحادیه اروپا آمده است که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آزادی بازرسی با استفاده از ابزارهای پیشرفته را از راه تشریفات مورد توافق دارد.
ایران در سال ۲۰۰۳ پروتکل الحاقی را امضا کرد. این اقدام یک سال پس از آن صورت گرفت که وجود سایت هسته‌ای نطنز ویژه غنی سازی اورانیوم و همچنین نیروگاه آب سنگین اراک، کشف شد. ایران اجرای پروتکل را به صورت داوطلبانه اجرا کرد اما در نهایت هم به اجرای آن پایان داد و هیچ گاه آن را به تصویب نرساند.
ماری هارف سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا چهارشنبه گذشته به خبرنگاران گفت: «ایران با از سرگیری اجرای پروتوکل الحاقی و تصویب آن موافقت کرده است.»
اما کارشناسان می‌گویند که پروتکل الحاقی حد و مرزهایی دارد و شامل تحقیقات ایران در زمینه انرژی هسته‌ای نمی‌شود؛ تحقیقاتی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره آن تحقیق می‌کند و غرب معتقد است با برنامه ساخت جنگ‌افزارهای هسته‌ای مرتبط باشد.
Majid Mohammad Poorazari
Ramin rabieikhaledi
Leila jahangiri gilandeh
